Θεοτόκης, Κωνσταντίνος

(Κέρκυρα 1872 – 1923). Συγγραφέας. Πολυταξιδεμένος, πολυμαθής (σπούδασε φιλολογία, φυσικές επιστήμες, μαθηματικά, φιλοσοφία), γλωσσομαθέστατος (μετέφρασε Πλάτωνα, Αριστοφάνη, ινδική φιλολογία, Βιργίλιο, Λουκρήτιο, Σαίξπηρ, Γκέτε), οργάνωσε το 1897 με τον Μαβίλη εθελοντικό σώμα και πολέμησαν ενάντια στους Τούρκους, ο ίδιος στη Θεσσαλία και o Μαβίλης στην Ήπειρο. Από το πρώτο του πεζό κείμενο (Vie de montagne, Παρίσι, 1895) φάνηκε η ιδιαίτερη συγγραφική του κλίση: σατίριζε τα ελληνικά πολιτικά έθιμα και έδινε σκηνές από τη ληστοκρατία στην Ελλάδα. Ακολούθησαν διηγήματά του στον Νουμά (βλ. λ.) το 1912 και, περίπου την ίδια εποχή, το διήγημα Η τιμή και το χρήμα, που τον έκανε ευρύτερα γνωστό· εδώ o κοινωνικός χαρακτήρας του έργου ήταν πια συνειδητά έκδηλος (στόχος του βιβλίου είναι η άνιση κατανομή του πλούτου· ο Θ. είχε ήδη από το 1909 μυηθεί από τον Κ. Χατζόπουλο στις σοσιαλιστικές ιδέες). Σε όλα τα έργα που ακολούθησαν (το μεγάλο διήγημα Ο κατάδικος, 1919· η ηθογραφία Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα, 1920· το μυθιστόρημα Οι σκλάβοι στα δεσμά τους, 1922) απαισιόδοξα ή αισιόδοξα, σε έξαρση ή σε ύφεση, αποτυπώνεται η αγωνία μιας άγρυπνης συνείδησης. Από τους πρωτοπόρους της νέας ελληνικής λογοτεχνίας, ο Θ. χαρακτηρίστηκε ως ο εισηγητής της κοινωνικής πεζογραφίας στην Ελλάδα. Επηρεασμένος από τα νέα ιδεολογικά ρεύματα της Ευρώπης και παρακινημένος από έναν βαθύτερο ανθρωπισμό, έστρεψε το ενδιαφέρον του προς την κοινωνική ζωή, προς τον λαό (και μάλιστα τον λαό του άμεσου κερκυραϊκού περιβάλλοντός του), με την πρόθεση να τον βοηθήσει στην κοινωνική και πνευματική του εξύψωση. Θέλοντας ακριβώς να φανεί ανάγλυφη η εικόνα της λαϊκής ζωής και να συνειδητοποιηθεί η ανάγκη της αλλαγής της, την αναπαράστησε με πιστότητα, σύμφωνα με τις αρχές του κοινωνικού ρεαλισμού. Έτσι η ηθογραφία του δεν έχει τίποτα από τη γραφική ρηχότητα που χαρακτηρίζει συνήθως τα προϊόντα του είδους αυτού. H ματιά του Θ. διεισδύει πίσω από την έγχρωμη επιφάνεια μιας ανυποψίαστης περιγραφικής λαογραφίας. Συνεπές στις προθέσεις αυτές είναι και το ύφος του Θ. Στο έργο του, Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα, για παράδειγμα, που μπορεί να θεωρηθεί το καλύτερο, το ύφος είναι δραματικό, σκληρό, χωρίς στολίδια: δεν υπάρχει ούτε μία παρομοίωση. Ιδιαίτερα σημαντικοί είναι οι διάλογοί του: η ζωή των ηρώων του μεταφέρεται αυτούσια στους διάλογους αλλά και με θαυμάσια δεξιότητα, μετουσιωμένη σε τέχνη. Χαρακτηρίζοντας ο ίδιος τη νουβέλα αυτή του 1920 «ηθογραφία» ο Θ. έδειχνε τον δρόμο που έπρεπε να πάρει το είδος αυτό της ελληνικής πεζογραφίας για να ανανεωθεί. Ο συγγραφέας Κωνσταντίνος Θεοτόκης (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»).